Op 11 oktober 2014 vertrok alweer voor de zesde keer een klein team naar Zambia om te gaan helpen in het Chilonga Mission Hospital waar Pauline Borsboom (ooit opgeleid in het SMT) sinds 1997 werkzaam is als tropenarts. Dit keer met Tom Bakx (oogarts), Joke Hassink (SEH verpleegkundige) en Anja Meijnders.
Na een voorspoedige vlucht en een dag in Lusaka voor de broodnodige zaken als telefoonkaart regelen; buskaart kopen en kwatcha’s pinnen vertrokken we op zondag 13 oktober voor de tien uur durende busrit naar Chilonga. Een ervaring op zich als je bedenkt dat er niet alleen koffers mee gingen in de laadruimte, maar ook…..matrassen; een mand met kippen; een breedbeeld TV scherm en natuurlijk onze koffers met in totaal ruim 100 kg materiaal voor het ziekenhuis.
Zoals altijd stond Pauline ons op te wachten bij de toegang van het ziekenhuisterrein. Meteen een eerste indruk van het ziekenhuis voor Tom en Joke , want de extra koffers brachten we naar onze tijdelijke uitvalsbasis: het kantoor van Pauline. Toen we de sleutels van het guesthouse hadden opgehaald konden we eindelijk genieten van een koel biertje, want daar waren we wel aan toe na de lange rit bij 35 graden zonder airco .
Maandagmorgen startten we met het 'morningreport', waar de artsen; nachtdiensten en medisch studenten aanwezig waren. Een mooie gelegenheid om ons te introduceren en ons programma voor de komende weken door te geven. De meesten kenden Team ZGT Overzee al van eerdere bezoeken en kwamen Anja enthousiast begroeten. Wel werd ook meteen de vraag gesteld 'where’s Franc?', immers hij was ook bijna altijd aanwezig. Gelukkig hebben we ontdekt dat Tom ook wat technische vaardigheden heeft, die we ingezet hebben.
Na het morningreport en de rondleiding, splitsten we ons op. Tom ging naar de OPD (out patients department) de poli, om samen met Mrs Brenda Malema vele oog patiënten te onderzoeken. Voorafgaand aan de reis was al mailcontact geweest om een en ander goed voor te bereiden. Daardoor kon in de 'healthcenters' van de naburige dorpen het bericht verspreid worden dat er een 'eye-doctor' zou komen. Ruim 125 zijn er die week gezien. De hoogzwangere Mrs Malema (bijna uitgerekend) verzorgde elke ochtend de administratieve afhandeling en liet de leerling verpleegkundigen de oogtest afnemen. Ook hen kon Dr Tom nog wel wat leren. Dank aan Danielle Telgenhof van oogpolikliniek Hengelo voor de mooie 'snellenkaart' die goed van pas kwam. De opthalmoscoop/otoscoop die het jaar ervoor defect mee terug was genomen naar ZGT kon helaas niet meer gerepareerd worden, maar gelukkig had Franc Pots een nieuwe geregeld. Van alles kwam voorbij; variërend van rood geïrriteerde ogen door de droge en stoffige omgeving, patiënten die aan een bril toe waren; glaucoom, staar, tot aan het trieste geval van een jongetje met sterk uitpuilend oog, veroorzaakt door waarschijnlijk een hersentumor. Extra verdrietig als je je realiseert dat hij niet geopereerd kan worden, omdat de ouders geen busrit naar de hoofdstad kunnen betalen, laat staan dure aanvullende onderzoeken te laten uitvoeren of een OK te betalen. Al vraag je je af of dat nog zal helpen. Aan Pauline de taak om de ouders zo goed mogelijk uit te leggen dat ze naar huis konden met pijnstilling.
Joke en Anja liepen mee met de visite om zo een beeld te krijgen van de aanwezige patiënten in het ziekenhuis. Vooraf was al gevraagd om vooral stoma materiaal mee te nemen. Dankzij de stomaverpleegkundigen van ZGT is dat gelukt! Dank daarvoor dames 23 kg (één koffer vol) aan materiaal dat door patiënten weer bij hen was ingeleverd, wordt nu gebruikt voor de patiënten in Chilonga. Zoveel mogelijk is geprobeerd pakketten te maken zodat een patiënt drie tot vier maanden (de periode tussen stoma aanleggen en opheffen) kan overbruggen. Een jongeman met zowel ileo- als colostoma werd 'onze' patiënt gedurende de drie weken dat we er zijn geweest. Tot dan moest de verpleging zich behelpen met katoenen lappen. Dat de huid eromheen vuurrood en beschadigd was zal je niet verbazen. Door goede uitleg en instructie aan de verpleegkundigen; patiënt en zijn moeder was hij in staat om zelf zijn stoma te verzorgen. Het geeft voldoening als je, zelfs als je de taal niet spreekt, 'gecorrigeerd' wordt door de patiënt omdat een randje nog niet helemaal goed vast zit. Dán is de instructie overgekomen.
Niet alleen het stoma materiaal kwam goed van pas, ook de verschillende wondverbanden 'over-de datum' zijn ingezet bij verschillende patiënten. Het lijken druppels op de gloeiende plaat, maar patiënten en verpleging zijn hier zó blij.
Ook de gazen die Charlene Meenhuis heeft verzameld vanwege 'andere pakketten' kwamen zó goed van pas. De OK assistent werd zielsgelukkig dat de sterilisatie 'drums' weer gevuld konden worden: zo had ze in ieder geval weer voor twee weken gazen op de OK. De chirurg, die we tegenkwamen, nodigde ons uit mee te kijken bij een OK waar hij de botzaag gebruikte die vorig jaar is meegebracht door ons. Nog steeds zo blij als een kind ;)
Al weken had het ziekenhuis zoveel tekorten. Het ziekenhuisbudget werd niet aangevuld door de overheid……..personeel genoeg (waaronder heel veel studenten) maar materiaal was ver te zoeken. We maakten mee dat er geen infuussystemen meer waren; geen bloed op voorraad (moet komen van 150 km verderop, maar dan moet er diesel zijn voor de auto), geen pleisters en nauwelijks verband. Het kind met de onderarm fractuur kon pas gegipst toen de ouders in het dorp gips hadden gekocht. Geen enkel rolletje meer te vinden in het hele ziekenhuis.
Ook het landelijke elektriciteitsprobleem in Zambia trof het ziekenhuis. Hoewel de OK ( met dank aan ZGT Overzee) en kraamafdeling voorzien zijn van een generator die ingezet wordt bij stroomuitval, de kliniek zonnepanelen heeft voor het licht, is acht uur stroom per dag erg weinig, Dit werd dan ook nog verdeeld over de 24 uur. Zo kon het voorkomen dat van het jongetje dat een (vis)speer tussen z’n ribben had gekregen geen longfoto gemaakt kon worden. ’s Avonds gearriveerd uit de vallei (zes uur rijden over 120 km en een zeer slechte dirt-road) en ’s avonds maar in bed gelegd (want geen stroom= geen diagnostiek!?) Bij het ochtendrapport werd duidelijk dat hier meer aan de hand was. Dat toen ook nog gezocht moest worden naar allerlei materiaal om een drain aan te leggen, was voor Joke onbegrijpelijk. Daar miste ze toch wel de goed georganiseerde SEH van ZGT. Uiteindelijk kwam het goed. Wat in ZGT zou leiden tot een IC opname (kind met hemato-thorax), 'alle alarmbellen aan' is in Chilonga een opname op de kinderafdeling; geen bewaking; KWW 'kiek’n wat wot' op z’n Zambiaans. Des te mooier was het toen we hem na tien dagen mee terug naar huis konden nemen, tussen ons in, toen we zelf het healthcenter in de vallei gingen bezoeken (ja, ook die vreselijke zes uur durende hobbelrit). Dat lage Hb zou wel goed komen als hij het rustig aan zou doen….
De weken zijn omgevlogen. De inhoud van de koffers is zo goed mogelijk rechtstreeks naar de afdelingen gebracht die het er plekke konden gebruiken, in plaats van het op te slaan in het magazijn. De verpleegafdelingen hebben we blij gemaakt met elk tien van de verzamelde gebruikte disposable scharen en pincetten van de polikliniek chirurgie (dank mamma-verpleegkundigen en Katja Thijssens). Eindelijk weer scherpe scharen en goede pincetten. De rest is opgeborgen in de ZGT Overzee koffer die Pauline onder de kast op haar kantoor heeft staan. Niet alles meteen weggeven is haar motto, zo kan er later ook nog eens iets vervangen worden als 'jullie' er niet zijn.
Al met al waren het pittige weken. De vele tekorten hebben indruk gemaakt; evenals het voortdurende stroomprobleem en daar mee het (warm) water probleem. We hebben weer gezien hoe je kunt koken op hout en spiritusbrander en voortdurend kokend water opslaat in thermosflessen om maar 'iets' te hebben. En je leert relativeren: geen personeel hebben is lastig, geen materialen nóg lastiger! We weten ook weer dat 'hulp op kleine schaal een wereld van verschil maakt'
Dank iedereen die ZGT Overzee een warm hart toedraagt én ons helpt met de maandelijkse donatie!
Mede namens Tom Bakx en Joke Hassink,
Anja Meijnders
